Leermeesters

Vincent van Gogh

Kunst wil ons iets laten zien dat we niet eerder hebben gezien. Kunst kan ons waarheid tonen, ervaringen van anderen invoelbaar laten zijn. Het kan ons ook een volmaaktheid tonen, opdat wij ons bemoedigd weten de kloof tussen wat er is en wat er zou moeten zijn, tussen werkelijkheid en waarheid, te overwinnen. Zo schenkt zij hoop en vertroosting.

 

Op zijn wijze verwoordde Vincent van Gogh deze visie als hij in een brief schrijft: ‘Ach, waarde broer, soms weet ik zo goed wat ik wil. Ik kan in het leven en ook bij het schilderen wel zonder God, maar ziek als ik ben, kan ik niet zonder iets wat groter is dan ik, iets wat mijn leven is: scheppingskracht. En als je, lichamelijk beroofd van die kracht, gedachten probeert voort te brengen in plaats van kinderen, dan ben je op die manier toch een deel van de mensheid. En in een schilderij zou ik iets troostends willen zeggen zoals muziek.’

 

Deze levenshouding is voor mij het meest treffend verbeeldt door Van Gogh in zijn schilderij Roman-lezeres. In de brief, ditmaal naar zijn zus, waarin hij schrijft dat hij dit schilderij gemaakt heeft, meldt hij ook dat, aangemoedigd door zijn vriend Paul Gauguin, de afgebeelde vrouw een product van zijn verbeelding is. In een door de zon verlichte ruimte zien we een prachtige boekenwand waartegen op een ladder gezeten, een jonge vrouw vol aandacht een boek zit te lezen. Het is het interieur van een boekhandel met de boekverkoopster. In een van zijn vroege brieven schrijft van Gogh: ‘Zo dikwijls in het verleden heeft een bezoek aan een boekwinkel mij opgewekt en herinnerd dat er goede dingen in de wereld zijn.’ Daar zal hij haar hebben getroffen, op een rustig moment wanneer er geen klanten zijn.

 

Wat Van Gogh – onder de schilders de meest gepassioneerde lezer en boekenvriend – met haar laat zien, is wat een boek is, wat lezen is. En dat is de gewaarwording van echt vrij zijn, in een andere wereld verkeren waartoe de bestaande – met al zijn lawaai, stoornis, trivialiteit en onzin – geen toegang tot heeft. Het is de ervaring van het goede, nimmer teleurstellende gesprek; vragen stellen en antwoorden krijgen; delen van je diepste ervaringen en emoties. Er is een vriendschap, ware liefde.

 

Aanbevolen

Vincent  van Gogh, De brieven. De volledige, geïllustreerde en geannoteerde uitgave, 2009.