Muziek

Gustav Mahler

‘Gustav Mahler was meer dan een groot kunstenaar. Hij was een man met een missie. Daarom moest hij wel zijn eigen weg gaan. Wagner noch Nietzsche kon hij volgen. Mahler zocht in deze wereld God, hij zocht het goddelijke in mensen, het eeuwige in het vergan­kelijke. Hij heeft meer dan menig ander de tragiek van het bestaan ervaren, maar geloofde in verlossing, in een eeuwig voortbestaan. Hij heeft de engel des doods ontmoet, maar vertrouwde altijd op de engel der liefde.

En al zijn symfonieën zijn niets anders dan werelden, vereeuwigde werelden van schoonheid waarin hij dit alles tot expressie brengt, opdat ook wij hiervan weten, geraakt worden, opgenomen, ons verheffen. Hij wilde niets anders dan dat door zijn muziek, ondanks de zwaarte van ons bestaan, de zon zou doorbreken. Dat is de macht van de schoonheid. En er is geen ware schoon­heid zonder eeuwigheid, er bestaat geen schoonheid zonder liefde, liefde voor het leven.’

De Achtste symfonie van Mahler is  een verklanking van de mens, de geestelijk strevende mens die door de goddelijke genade uit zijn lijden wordt verlost. Maar Mahler was joods genoeg om te beseffen dat God mensen nodig heeft. Hij had niets met religieuze dogma’s en verwierp tegelijkertijd de leegte van het nihilisme en het hedonisme. Vandaar dat hij zijn Achtste symfonie zo heeft gecomponeerd dat de expressie van geloof in het eerste deel en de expres­sie van het mens-zijn in het tweede deel samenvloeien tot één geheel; mens en God die op elkaar zijn aangewezen.

Een eeuw na het overlijden van Mahler is het meer dan ooit de hoogste tijd om recht te doen aan wat voor Mahler zelf het belangrijkste was: het stel­len van de metafysische vragen, de ultieme vragen over mens, kunst en God. Want alleen door het stellen van deze vragen kunnen we een antwoord vin­den op de vraag: wat is de betekenis van de muziek van Mahler – voor ons?

Op de vraag wat Mahler bezielde, is het antwoord: alles! Hij verklankte bergen, bloemen, vogels, de aarde, de kosmos, de hemel, leven, dood, leven na de dood. Maar bovenal is het de mens in al zijn grootheid en tragiek die hij tot expressie brengt; onze ervaringen van liefde en geluk, verlies en pijn, verslagen, onthecht, verheven zijn.

Leven is vragen stellen, de grote vragen stellen, omdat we, zoals Mahler schreef aan een vriend die vroeg naar de betekenis van zijn Tweede symfonie, zonder een antwoord op onze levensvragen niet verder kunnen leven. En zo heeft elk tijdperk een eigen cultuur, een eigen mens- en wereldbeeld waarin een pogen tot een antwoord tot uitdrukking komt.

Ooit schreef Mahler aan zijn leerling Bruno Walter: ‘Merkwaardig! Wanneer ik muziek hoor, ook tijdens het dirigeren, hoor ik vaak een duidelijk antwoord op al mijn vragen – ervaar ik helderheid en zekerheid. Of eigenlijk, ik ervaar heel duidelijk dat er in zijn geheel geen vragen zijn.’

Aanbevolen

♫  Spotify playlist van Gustav Mahler

Nexus 59, De laatste vragen van Gustav Mahler