Rob Riemen

Kunstenaars zijn profetische mensen wanneer zij in hun werk ons de waarheid tonen, de consequenties ervan voor onze werkelijkheid, de vragen waarmee wij geconfronteerd zullen worden. En omdat elke tijd om zijn eigen stijl vraagt om waarheid tot uitdrukking te brengen, scheppen zij daartoe een nieuwe tal. Dat het decennia, een eeuw, soms zelfs langer kan duren voordat wij dat kunstwerk weten te waarderen, mag een indicatie zijn hoe zwaar het valt waarheid te onderkennen en een nieuwe taal te leren verstaan.

Arnold Schönberg heeft zijn hele leven moeten ervaren dat zijn streven naar ware kunst niet op de gunst van het publiek kon rekenen. Als er al publiek kwam bij de uitvoering van zijn werk, was het vaak onrustig en was er luidruchtig protest. Ook Mahler moest op een gegeven moment bekennen: ‘Ik begrijp zijn muziek niet, maar hij is jong, welllicht heeft hij gelijk. Ik ben oud, waarschijnlijk heb ik niet meer het oor voor zijn muziek.’

De opera Moses und Aron is de meest indrukwekkende creatie van Arnold Schönberg. Het werk bleef onvoltooid en werd pas na zijn overlijden openbaar gemaakt. Sindsdien zijn er tal van studies over het werk geschreven, maar de opera zelf maakt zelden deel uit van het muziektheater-repertoire. Moses und Aron is blijkbaar te moeilijk voor ons, want de muziek is weinig zinnenstrelend en de inhoud – de hervertelling van een bijbels verhaal – voor ons te vreemd. Wat moeten wij, twintigste eeuwers, met deze opera?

‘Een kunstenaar’, zo schreef ooit de Russische cineast Andrei Tarkovski, ‘kan het morele ideaal van zijn tijd niet tot uitdrukking brengen zonder de diepe wonden ervan te raken en deze aan den lijve te ondervinden.’ Schönbergs Moses und Aron is de samenvatting van zijn leven, de getuigenis van de worsteling met zijn vragen, getransformeerd tot een kunstwerk dat ons een werkelijkheid openbaart die we liever niet willen begrijpen: de onze.

Arnold Schönberg had de Tweede Wereldoorlog willen verhinderen door betekenisvolle woorden te spreken. Hij heeft alles willen doen, zelfs zijn artistieke werk opgegeven, om zijn volk te redden en de gedachte aan de enige, onvoorstelbare, onnoembare God te bewaren. Door zijn mond had de machtige stem moeten klinken die Woord en Daad is. Maar het gebeurde niet. Meer dan een wanhoopskreet om een taal die gehoord en begrepen zal zijn is het slot van zijn levenswerk, het ‘O Wort, du Wort, das mir fehlt’ de echo van ‘Eli, Eli, lama sabachtani – God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten’.

Aanbevolen

♫  Spotify playlist van Arnold Schönberg

Arnold Schönberg, Style and Idea, 1975.

Arnold Schonberg, Wassily Kandinsky, Briefe, Bilder und Dokumente einer aussergewohnlichen Begegnung, 1986.

Charles Rosen, Arnold Schoenberg, 1996.