Leermeesters
Johan Polak
Johan Polak was al vanaf 1988 betrokken bij het plan om het tijdschrift uit te geven, dat Nexus is geworden. In zijn visie hoorde dit blad bij wat hij als zijn levensopgave zag: het bewaren van een cultuurgoed dat in deze eeuw al te vaak met volledige vernietiging was bedreigd en altijd kwetsbaar zou blijven. De uitgeverij Athenaeum, Polak en Van Gennep, Athenaeum Boekhandel, zijn privé-bibliotheek, zijn betrokkenheid bij tijdschriften als Merlyn, De Revisor, European Judaism en Nexus – het was allemaal ten dienste van deze taak die hij zichzelf gesteld had.
Zijn levenshouding – de klassieken die hij las, de poëzie die hij uit zijn hoofd kende, zijn ontzagwekkende encyclopedische kennis, en zijn bijzondere gevoel voor kwaliteit en schoonheid, zijn hoffelijkheid en bescheidenheid – werd bepaald door diezelfde dienstbaarheid. In zijn visie zou een beschaafd mens een permanent contra-punt moeten zijn van een tijd gekenmerkt door geweld en vergetelheid. Johan Polak was niet van deze tijd, hij was er tegen. Ook zijn bescheidenheid was meer dan een virtuoos geleefde stijlfiguur. Zij kwam mede voort uit zijn diepe overtuiging dat wie ook maar de geringste kennis heeft van de echte groten, alleen maar bescheiden kan zijn.
Een paar dagen voor zijn overlijden herhaalde Polak nog eens in een lang gesprek, wat hij al vaker had gezegd en in zijn woorden liggen de drijfveren van zijn aan de cultuur toegewijd leven besloten: ‘De Muze heeft deze planeet verlaten, en ik kan haar geen ongelijk geven. Als ik de Muze was, zou ik ook zijn gegaan. Ik twijfel er echter niet aan dat zij ooit zal wederkomen. Ons tijdschrift is daartoe een kleine bijdrage. Maar men haat cultuur en daarom moeten we ons van veel kritiek niets aantrekken. Het is bovendien nooit anders geweest. Cultuur is altijd een zaak van een kleine groep mensen en je moet niet vergeten dat ook de Renaissance met slechts veertig mensen begon. De Muze komt wel weer, alleen ik oude man zal dat niet meer beleven.’
Aanbevolen liteartuur
Johan Polak, Bloei der decadence. 1991.
Johan Polak, Het oude heden. 1992.